Nga: Shqipe Hoxha. –

Gjurmët e mundshme të traditës së Ilirëve, para historik të cilët jetuan në Malet edhe gjatë dominimit të Romës, kan lënë gjurmë në toponimet dhe mbetjet e kulturës materiale.

Emri mirila sqaruar nga analiza e ritualeve të varrimit të popullsisë në Greqinë e Veriut (N.Seremetakis, l99l, A.Margaret l974, l982 L.M.Danforth) Sipas analizës së këtyre autorëve, pjesa më e rëndësishme e varrimit ishte MIRALOI /miralogos.

Sam naziv mirila razjašnjen je analizom posmrtnog rituala kod stanovnika sjeverne Grčke ( N.Seremetakis, l99l , A.Margaret l974, L.M.Danforth l982 ) Prema analizi ovih autora, najznačajniji dio pogreba je oplakivanje (grčki miralogos, miraloi) te je naziv mirila zajedno s običajima i vjerovanjima o posmrtnom.

Si shenja guri të një kulti të veçantë funerali, mirila përcjellë zakonet, mënyrën e jetës dhe krijimtarinë e një epoke të tërë.

Pashko Vasa që më 1879 vë në dukje se Shqiptarët betoheshin për Diell, për hënë, për qiell, për dhe, në gur e për elementë të tjerë të natyrës…

Në udhëtime të tilla të vështira, u lejuan vetëm të ndalonin, të pushonin dhe të vendosin të vdekurin në tokë në një vend – vendi ku i vdekuri do ta përshëndeste Diellin për herë të fundit.

Mirila nuk është një varr edhe pse emri i një guri është përgjithësisht i një të vdekuri si në çdo varr, por nuk ka trup atje.

Këto mirila u nderuan dhe u vizituan më shumë se varret, pasi besohet se varri përmbante vetëm “trupin pa shpirtin, i cili mbeti në mirila”.

Mirila, ajo përzierje e traditës, misticizmit dhe fesë mund të gjendet vetëm në zonën e Velebitit jugor..

Ne i gjejmë në kalimet malore mbi Starigrad drejt Velika Rujna, dhe rreth Paklenica.

Ikonografia e mirilës që i bën ata aq dallues këtu, me shumë simbole të ndryshme nga motivi i thjeshtë i kryqit, antropomorfike diellore, shpesh në kombinim me harqet diellore, simbole plotësisht të padefinuara (rosette, spiralet, katër grepa), kuptimi i të cilave është i njohur vetëm për mjeshtrin që i ka gdhendur.

Imazhe artistike në Starigrad mirila (një vend pushimi për trupin gjatë procesit të funeralit nga fshatrat e largëta malore deri në varr mirila u ndërtua posaçërisht për të ndjerin dhe sapo u ndërtua, u tha se ishte bërë mirila e tij; mirila = masë në dialektin e Dalmacisë.